آیا طرح اینترنت طبقاتی آغاز شده است؟

این روزها صحبت‌های زیادی درباره «اینترنت طبقاتی» می‌شنویم و مقالات زیادی در خبرگزاری‌ها و رسانه‌های مختلف پیرامون آن منتشر می‌شود.

برخی رسانه‌ها مانند سایت زومیت از شروع تست و خطا برای فیلترینگ طبقاتی خبر می‌دهند. برخی خبرگزاری‌ها مانند اقتصاد آنلاین می‌گویند مدت‌ها است اینترنت، طبقاتی شده است و رسانه‌های زیادی درباره معایب، اثرات منفی، دنیای پس از اینترنت طبقاتی و تبعیضی در ایران نوشتند.

اینترنت طبقاتی چیست؟

اینترنت طبقاتی، یعنی اینترنتی که هر دسته از عامه مردم، به یک سری چیزها دسترسی داشته باشند و از یک سری چیزها محروم باشند.

مثلا، دانشگاهیان به یوتیوب دسترسی داشته باشند ولی برای عموم مردم، یوتیوب فیلتر باشد. دانشجویان و محققین به برخی سایت‌ها و سرویس‌ها دسترسی داشته باشند ولی مردم عادی از این سرویس‌ها محروم باشند.

دانش‌آموزان و دانش‌جویان به یک اینترنت، کسب‌وکارها به یک اینترنت دیگر، سیاسیون و مدیران و مسئولین به شکل دیگری از اینترنت و خلاصه هر طیف و طبقه از مردم به سطح از اینترنت دسترسی پیدا کنند.

چندی پیش، یک نماینده مجلس این ایده را مطرح کرده بود که «نباید اینترنتی که یک بازرگان و استاد دانشگاه استفاده می‌کنند با اینترنت یک دانش آموز یا دانشجو یکی باشد.»

بیشتر بخوانید: خطرناک‌تر از فیلترینگ؛ اینترنت طبقاتی و خرید یک پیام‌رسان خارجی برای مصارف داخلی

یا این نماینده مجلس گفته بود افرادی که برای جهاد تبیین فعالیت می‌کنند؛ باید به یک اینترنت بدون فیلتر و محدودیت دسترسی داشته باشند و برای آن‌ها، توییتر، تلگرام، اینستاگرام، واتساپ و سرویس‌هایی نظیر این‌ها که برای مردم عادی فیلتر است؛ باز باشد تا بتوانند در عرصه‌های بین‌المللی، حرف بزنند و دفاع کنند.

تاریخچه اینترنت طبقاتی

اگر تصور می‌کنید؛ ایده اینترنت طبقاتی در همین چند ماه اخیر مطرح شده یا مثلا در یک سال اخیر، پر و بال گرفته، سخت در اشتباه هستید؛ چون اولین بار ایده‌های خامی از اینترنت طبقاتی در سال ۱۳۹۱ مطرح و حتی اجرایی شد. در آن زمان، یک سری فیلترشکن قانونی به نهادها، ارگان‌ها و سازمان‌های دولتی داده شد تا بتوانند بدون محدودیت از اینترنت آزاد استفاده کنند.

از آن زمان تا کنون، بارها و بارها توسط مدیران وقت وزرات ارتباطات یا نمایندگان مجلس و مسئولین که سمت و ارتباطی با فضای مجازی داشتند؛ ایده اینترنت طبقاتی و تعریف چندین نوع دسترسی به اینترنت برای اقشار مختلف مردم مطرح شده است.

برای مثال، در سال ۱۳۹۸، آذری جهرمی، وزیر ارتباطات دولت دوازدهم در اظهارنظری گفت: «بدون ساماندهی نمی‌شود موضوع فیلترشکن‌ها را بررسی کرد. نمی‌شود سطح دسترسی برای پزشک، برای استاد دانشگاه یا برای خبرنگار با یک کودک هشت، نه ساله برابر باشد.»

وزارت ارتباطات در آن زمان دنبال تدوین طرحی برای فیلترینگ طبقاتی یا فیلترینگ غیرهمسان بود و چندین بار صحبت از عرضه فیلترشکن قانونی به میان آمد ولی به سرانجام نرسید.

بیشتر بخوانید: ۵ روش استفاده همزمان از دو اینترنت برای افزایش سرعت

در فروردین ماه ۱۴۰۰ زمزمه‌هایی از دسترسی دانشجویان و خبرنگاران به یوتیوب بدون فیلتر شنیده شده و حتی محمدجعفر منتظری، دادستان کل کشور این خبر را تایید کرد و گفت که رفع فیلتر برای دستگاه‌ها را در کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه تصویب شده‌ است.

در بهمن ۱۴۰۰،  ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی گفت «سازمان‌های خاصی از جمله سازمان‌های دولتی، بانک‌ها و سفارتخانه‌ها با توجه به فعالیتشان و نیاز به امنیت لازم است که از وی‌پی‌ان استفاده کنند» و خبر از طرح مدیریت وی پی ان ها داد.

جلوتر که آمدیم؛ اینترنت طبقاتی با طرح صیانت دنبال شد و در همین تابستان نیز با اینترنت کودکان، به نوعی دوباره ایده اینترنت طبقاتی پیگیری و مراحل اجرایی آن کلید خورد.

۷ تیر ماه، عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات دولت سیزدهم گفت برخی پلتفرم‌های فیلتر شده برای برخی اقشار جامعه باز می‌شوند و دو هفته بعد اعلام شد اینترنت بدون فیلتر به اساتید دانشگاه تعلق گرفت تا عملا بخش‌های از اینترنت طبقاتی اجرایی شده باشد.

بنابراین، ایده اینترنت طبقاتی اصلا چیز تازه‌ای نیست و حداقل تاریخچه‌ای بیش از ۱۰ سال در ایران دارد.

فیلترینگ و اختلالات، کاتالیزور اینترنت طبقاتی

فیلتر شدن واتساپ و اینستاگرام در روز چهارشنبه ۳۰ شهریورماه و پس از آن، شروع موجی از فیلترینگ سرویس‌ها و پلتفرم‌های مختلف از بازی‌ها و استریمرها بگیرید تا خدمات گوگل و اپلیکیشن‌های پیام‌رسان و شبکه‌های اجتماعی و در کنار آن‌ها، قطعی‌های اینترنت و اختلالات روی نت موبایل و ثابت، زمینه را برای تسریع در طرح اینترنت غیرهمسان و ارائه فیلترینگ طبقاتی فراهم کرد.

به‌ویژه اینکه تصور می‌شد این اختلالات، پس از یک یا دو هفته به اتمام می‌رسد ولی اینک نزدیک به ۶۰ روز گذشته و هیچ بارقه امیدی برای پایان یافتن آن‌ها نیست. اعتراضات و ناآرامی‌ها ادامه دارد و مقامات امنیتی، هنوز دستور به عادی‌سازی اینترنت ایران ندادند.

پس، تنها راه باقی مانده برای وزارت ارتباطات در جهت بهبود شرایط، رفتن به سوی اینترنت و فیلترینگ طبقاتی است تا مقداری از ضررها و خسارت‌های وارد به کسب‌وکارها و همین‌طور قطع دسترسی‌های دانشگاهیان، سازمان‌ها و نهادهای دولتی به اینترنت بین‌الملل را جبران کند.

در دو سه هفته اخیر، چندین شرکت و فرد درباره تبعیض در فیلترینگ صحبت کردند. اولین فردی که به این موضوع اشاره کرد؛ «احمدرضا نخجوانی» مدیرعامل شاتل بود که گفت: «ضمن آن که ما از دیدگاه یک سرویس دهنده، با اعمال محدودیت در سرویس‌ها مشکل داریم و فیلترینگ‌های صورت گرفته، سطح نارضایتی کاربران را به شکل بسیار جدی افزایش داده و شکایت انبوه آنان را در پی داشته است، بخشی از شکایت کاربران به خاطر تبعیض در میزان سخت‌گیری و تفاوت فیلترینگ اپراتورهای ثابت با همراه است.»

بیشتر بخوانید: آموزش اشتراک گذاری VPN روی مودم و هات اسپات

نفر بعدی که به تبعیض فیلترینگ اعتراض کرد؛ رئیس کمیسیون ساخت مراکز داده سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران بود. «محمد دین‌محمد آذری» اعتقاد دارد فیلترینگ وب‌سایت‌ها در اپراتورهای مختلف، متفاوت بوده و از یک فساد احتمالی در فیلترینگ نشات می‌گیرد که باید توسط مسئولین شفاف‌سازی شود.

در همین اثنا، خبرهایی منتشر شد که مثلا یک سری فیلترینگ خاص برای اینترنت ایرانسل در نظر گرفته می‌شود که روی اینترنت سایر اپراتورها نیست. مثلا، سرویس پوش نوتیفیکیشن اپل و iMessage برای کاربران اینترنت ایرانسل فیلتر و مسدود شده است ولی برای کاربران سایر اینترنت‌های همراه باز است.

تست و خطای اینترنت طبقاتی

در آخرین سری از گزارش‌های منتشر شده درباره اینترنت طبقاتی، سایت زومیت یک گزارش مفصل درباره دستکاری اینترنت طی یک هفته اخیر و با کمک نیروهای فنی شرکت ابر دراک منتشر کرده که در یک جمله می‌گوید: «اینترنت به ظاهر قطع نیست اما دستکاری شده است.»

در این گزارش و براساس داده‌های ارائه شده توسط شرکت ابر دراک، نوشته شده است: «سرعت اتفاق‌های روزانه زیاد است و نمی‌توان تشخیص داد براساس چه برنامه‌ای محدودیت‌های جدید اعمال می‌شوند، اما این آزمایش‌ها احتمالاً در جهت فیلترینگ طبقاتی است.»

به طور مشخص گزارش ابر دراک می‌گوید:

«با اشاره به اینکه دستکاری‌های شبکه داخلی در هفته‌ گذشته ناپایداری و اختلالات بسیار زیادی به‌دنبال داشته و براساس مشاهدات و تجربه فیلترینگ در هفته‌های گذشته، تمرکز اصلی بر ایجاد محدودیت روی شبکه اینترنت همراه است و به نظر می‌رسد دسته‌ای از این دستکاری‌ها، آزمایش‌ راه‌های جدیدی باشد برای ایجاد آن‌چه با عنوان فیلترینگ طبقاتی عنوان می‌شود.»

بیشتر بخوانید: ۷ ترفند افزایش سرعت VPN

ابر دراک با بررسی ترافیک شبکه اینترنت مشتریان خود در بازه زمانی ۱۲ تا ۱۹ آبان ماه به این نتیجه رسیده است روی اینترنت ایران، انواع تست‌ها و آزمون‌ها انجام می‌شود که نهایتا به اینترنت طبقاتی منجر می‌شوند. این شرکت می‌گوید در این مدت دامنه وسیعی از دستکاری‌ها را شاهد بودند که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

«از دسترس خارج شدن برخی از IPهای کلاد فلر، اختلال ارتباطات بین شهری در ساعاتی از روز، ایجاد محدودیت روی شبکه‌ی ایرانسل در پروتکل‌ها، پورت‌ها و آدرس‌های خاص، بستن تانل‌ها، بسته شدن پورت‌های Well-Known، محدود شدن آپلودها، اختلال DNSهای کلاد فلر و اختلال در تولید نشدن SSLهای رایگان وب‌سایت‌ها»

ابر دراک می‌گوید این تغییرات و دستکاری‌های گسترده، باعث ناپایداری شبکه شده و مدیران کسب‌وکارها را به شدت با مشکل روبرو کرده است.

اینترنت طبقاتی اجرا شد؟

هنوز هیچ‌یک از مدیران وزارت ارتباطات یا رگولاتوری و همین‌طور مدیران شورای عالی فضای مجازی درباره اجرایی شدن طرح اینترنت طبقاتی صحبت نکردند اما نشانه‌ها و داده‌ها می‌گویند این طرح، همان چیزی است که مدیران اینترنت ایران طی روزها و هفته‌های اخیر، دنبال می‌کنند؛ تا در نهایت به اینترنت برسیم که مثلا برای برخی سازمان‌ها و نهادها و افراد کاملا آزاد، برای محققان و دانش‌جویان و دانشگاهیان و اساتید دانشگاه تا حدود آزاد و برای عموم مردم کاملا محدود و مدیریت شده و فیلتر است.

برخی کارشناسان حوزه جامعه‌شناسی گفتند اجرایی شدن اینترنت طبقاتی، تبعیض آشکار در جامعه و باعث بروز خشم می‌شود. «حسین ابوالحسن تنهایی»، جامعه‌شناس و محقق اجتماعی به سایت دیجیاتو می‌گوید: «وجود چنین سیستمی می‌تواند در ابتدا یاس و ناامیدی را افزایش دهد و در نهایت منجر به خشمی عمومی تبدیل شود و تبعات ناگواری از خود برجای بگذارد.»

نظر شما کاربران عزیز درباره اینترنت طبقاتی چیست؟ فکر می‌کنید دولت موفق به اجرای چنین ایده‌ای می‌شود و چه زیان‌هایی متوجه اقشار مختلف جامعه خواهد شد؟ کسب‌وکارها بیشتر خسارت می‌بینند یا دانشجویان و دانشگاهیان؟