۵ پیش‌بینی درباره آینده اینترنت ایران در سال ۱۴۰۱

اینترنت ایران در حالی سال ۱۴۰۰ را به پایان برد و وارد سال و قرن جدید شد که کاملا تحت فشار، کند، مختل و بی‌جان بود!

سال ۱۴۰۰ سالی سخت برای اینترنت ایران و کاربران فضای مجازی بود. از کلید خوردن طرح صیانت در تیرماه ۱۴۰۰ بگیرید تا کاهش سرعت در شش ماهه دوم، مشکلات روی به افزایش اینترنت ثابت، اختلال‌ها و قطعی‌های زیاد و افزایش ترافیک و مصرف اینترنت کاربران بدون اینکه زیرساخت‌ها و پهنای‌باند افزایش چشم‌گیر و متناسب با نیازها داشته باشد.

به همه این‌ها، خبرهای هر روزه شوک‌آور از فیلتر اینستاگرام و واتساپ و پلتفرم‌های خارجی دیگر را بگیرید تا طرح صیانت ۲ و خبرهایی درباره محدودسازی پهنای‌باند اینستاگرام و اظهارات عجیب و غریب برخی مسئولین درباره آینده اینترنت و پیام‌رسان‌ها و سرویس‌های آنلاین!

تقریبا شش ماهه دوم سال ۱۴۰۰ با بیم‌های زیادی برای کسب‌وکارهای فضای مجازی و کاربران آنلاین گذشت و هر زمان هم شعله کورسو امیدی در این فضای پر تشویق روشن می‌شد؛ با خبر و قطعی و اختلال و اظهارنظر دیگری رو به خاموشی می‌نهاد.

در آخرین گزارش موسسه اسپیدتست از فوریه ۲۰۲۲ (بهمن-اسفند ماه ۱۴۰۰)، هم رتبه اینترنت موبایل ایران سقوط کرد و هم اینترنت ثابت ایران به روند کاهشی خود ادامه داد تا بدترین سرعت و رتبه در سال‌های اخیر برای اینترنت ایران ثبت شود.

رتبه سرعت اینترنت ایران در موبایل با ۳ پله سقوط به رتبه ۸۰ جهان رسیده است و سرعت اینترنت ثابت ایران نیز با ۴ پله سقوط به رتبه ۱۴۵ دنیا می‌رسد. اینترنت ایران در چنین شرایطی و با سرعت بسیار پایینی به خاطر افزایش مصرف کاربران پا به سال ۱۴۰۱ گذاشته است.

اما کتاب شرح حال اینترنت ایران در سال ۱۴۰۰ را ببندیم و نگاهی به اینترنت در سال ۱۴۰۱ بیندازیم. چه اتفاقات و سرنوشتی در انتظار اینترنت ثابت و موبایل است؟ بیم‌های زیادی که اکنون بر سر اینترنت سایه افکندند؛ پیروز قطعی این میدان هستند و اینترنت بی‌جان ایران به طور کامل رو به افول و خاموشی می‌رود یا اینکه معدود امیدها جان گرفته و زنده‌تر می‌شوند.

آیا اینترنت ثابت پس از چندین سال عدم توسعه و داشتن شرایط بحرانی و مشکلات شرکت‌های FCP می‌تواند گام‌های مثبتِ رو به رشدی داشته باشد یا هنوز قفل‌های آن بسته خواهند بود؟ آیا اینترنت ۵G در سال ۱۴۰۱ به طور عمومی برای کاربران ایرانی قابل استفاده خواهد بود؟ آیا فیبر نوری و پروژه FTTH وعده داده شده وزارت ارتباطات می‌تواند گام‌های رو به جلویی بردارد یا اینکه سد توسعه اینترنت ثابت شکسته نمی‌شود؟

در آن سو، آیا موافقان طرح صیانت موفق می‌شوند پروژه خود را پیش ببرند و فضای مجازی و کسب‌وکارهای آنلاین را دگرگون کرده و به سوی مسدودسازی و محدودسازی پیش ببرند؟ آیا در سال ۱۴۰۱ مشکلات اینترنت بیشتر شده و عملا استفاده از نت برای بازی و استریم ویدئو و سرویس‌های آنلاین بیشتر می‌شوند؟

با ما همراه باشید تا سراغ ۵ پیش‌بینی آینده اینترنت ایران در سال ۱۴۰۱ برویم:

اینترنت ثابت: توسعه فیبر نوری منازل و VDSL شتاب می‌گیرد

بزرگ‌ترین اقدام وزارت ارتباطات در مواجه با مشکلات کندی و اختلال سرعت و کیفیت اینترنت، پروژه فیبرنوری منازل است. پروژه‌ای که در بهمن ماه ۱۴۰۰ کلید خورد و قرار است طی ۳.۵ سال، نزدیک به ۲۰ میلیون پورت اینترنت FTTH با سرعت‌های ۱۰۰ مگابیت تا ۳۰ مگابیت به کاربران خانگی و کسب‌وکارها داده شود.

وزیر ارتباطات و سازمان‌های زیرمجموعه او مانند زیرساخت و رگولاتوری در این پروژه جدی نشان دادند و هر روز درباره آن و بایدی و الزام به توسعه اینترنت ثابت صحبت می‌کنند.

دو اقدام جدی دولت و وزارت ارتباطات برای به سرانجام رسیدن این پروژه، نخست، کاهش حق‌السهم دولت از پروژه‌های فیبرنوری از ۲۸ درصد به ۰.۱ درصد است که چند روز پیش در هیئت دولت تصویب شد تا راه برای توسعه زیرساخت‌های فیبرنوری فراهم شود.

اقدام جدی دیگر وزارت ارتباطات، اصلاح تعرفه‌ها برای شرکت مخابرات و شرکت‌های دیگر سرمایه‌گذار در پروژه فیبر نوری است.

همین‌طور، وزارت ارتباطات به اپراتورهای موبایل چراغ سبزی نشان داده است تا بتوانند با سود مناسب در پروژه‌های توسعه فیبرنوری شرکت و سرمایه‌گذاری کنند.

خبرهای رسیده از مخابرات استان‌های مختلف و همین‌طور شرکت‌های FCP نیز حاکی است حرکت‌ها و اقدام‌هایی صورت گرفته است و تعدادی پورت VDSL و FTTH در اسفندماه به کاربران واگذار شده است.

سوال اساسی این است که در پروژه فیبرنوری، ۲۰ میلیون پورت FTTH به کاربران داده می‌شود؟ جواب منفی است. قرار است این پورت‌ها در قالب VDSL و FTTH و ADSL باشند. براساس زیرساخت‌های مخابرات در هر شهر و منطقه و همین‌طور سرمایه‌گذاری و حضور شرکت‌های اینترنتی در هر مرکز مخابراتی، پورت‌های وی‌دی‌اس‌ال و اف‌تی‌تی‌اچ به کاربران متقاضی داده خواهد شد.

اینکه در سال ۱۴۰۱ چند هزار یا چند میلیون پورت به کاربران تحویل داده می‌شود؛ موضوعی که چندان مشخص نبوده و باید منتظر بمانیم و جدیت وزارت ارتباطات و شرکت مخابرات و سایر سرمایه‌گذاران در پروژه فیبر نوری را ببینیم. در خوش‌بینانه‌ترین حالت امیدواریم ۲ الی ۳ میلیون پورت و در بدبیناترین حالت شاید زیر ۱ میلیون پورت واگذار شود.

اما اگر وزارت ارتباطات و دولت می‌خواهد اینترنت ایران را نجات دهد؛ شاه‌کلید آن توسعه زیرساخت‌های فیبرنوری و اینترنت ثابت است نه اینترنت موبایل؛ اینترنتی که برای گیمرها، تولیدکننده محتوا، استریمرها و طراحی سایت خوب است.

اینترنت موبایل: نرم نرمک می‌رسد اینک ۵G

همان‌طور که اپراتورهای اینترنت ثابت در یک وضعیت قفل‌شدنی و بن‌بست برای توسعه اینترنت و زیرساخت‌ها گرفتار شدند؛ اپراتورهای موبایل هم کاملا اشباع‌شده و تحت فشار از سوی مصرف کاربران هستند. تمام زور اپراتورهای موبایل در سال ۱۴۰۰ به این معطوف شد که چند صد سایت ۳G را به ۴G ارتقا دهند و چند صد سایت جدید در مناطق روستایی احداث یا به ۳G برسانند.

از مردادماه ۱۳۹۹ که اولین سایت ۵G در ایران توسط ایرانسل افتتاح شد و پس از آن با موجی از راه‌اندازی سایت‌های ۵G این اپراتور و همراه اول روبرو بودیم؛ تا اکنون هیچ اتفاق مثبتی برای اینترنت ۵G نیفتاده است جز اینکه این دو اپراتور در نمایشگاه تلکام یا چند جای دیگر، مانور ۵G بدهند!

یکی از بزرگ‌ترین موانع توسعه اینترنت ۵G در ایران به عدم واگذاری باند فرکانسی ۳۵۰۰ مگاهرتز به این اپراتورها برمی‌گردد. موضوعی که قرار بود در تیرماه ۱۴۰۰ مزایده آن برگزار شود ولی با اعتراض و شکایت دیگر اپراتورها به تعویق افتاد و اینک رگولاتوری می‌گوید حتما در سال ۱۴۰۱ برگزار می‌شود تا همراه اول و ایرانسل بتوانند طیف فرکانسی خود در باند ۳۵۰۰ مگاهرتز را برای ارائه سرویس فایوجی بشناسند.

چند روز پیش، نسترن محسنی، معاون امور رادیویی رگولاتوری در گفت‌وگویی اعلام کرد قطعا مزایده باند فرکانسی ۳۵۰۰ در امسال برگزار می‌شود و توسعه ۵G به توسعه فیبرنوری وابسته است و نمی‌توان یکی را پیش برد ولی دیگری را مسکوت گذاشت.

ما پیش‌بینی می‌کنیم این مزایده برگزار شود و ایرانسل و همراه اول اولین گام‌های جدی و اساسی برای ارائه اینترنت ۵G عمومی در ایران را بردارند ولی قطعا منوط به افتتاح چندین سایت در کلان‌شهرها می‌شود و مثلا شاید ۱۰ درصد کل ایران زیر پوشش ۵G برود.

اینترنت ماهواره: همچنان داغ ولی دور از دسترس

کاربران امید زیادی به اینترنت استارلینک دارند ولی کارشناسان برعکس از این سرویس اینترنت در ایران ناامید هستند.

چون اینترنت استارلینک با چندین سد بزرگ برای ورود به ایران روبرو است: نخست، عدم مجوزدهی دولت به شرکت اسپیس‌ایکس برای راه‌اندازی این سرویس اینترنت ماهواره‌ای در ایران. دوم، هزینه و قیمت بسیار زیاد این اینترنت برای عموم مردم. سوم، برجام و تحریم‌های امریکا برضد ایران و آخر سر، فشارهای گروه‌های داخلی!

اینترنت استارلینک همچنان برای ایرانی‌ها جذاب، هیجان‌انگیز و یک نسخه جایگزین برای اینترنت مبتلا به طرح صیانت است ولی بعید است مشکلات اشاره شده در بالا به یک باره از بین بروند و تصور کنید نمایندگان اسپیس‌ایکس با نمایندگان رگولاتوری بر سر یک میز نشسته و توافق‌نامه‌ای برای ارائه این سرویس در ایران امضا کنند.

مدیران اسپیس‌ایکس بارها گفتند بدون اجازه و مجوز دولت‌ها، در هیچ کشوری سرویس ارائه نمی‌دهند. در ایران هم بارها مدیران وزارت ارتباطات گفتند که هر شرکت اینترنتی برای ارائه سرویس در ایران باید مجوزهای لازم را از رگولاتوری دریافت کنند.

البته، برخی از کاربران و کارشناسان اعتقاد دارند استارلینک برای فروش و درآمد بیشتر، حاضر به دور زدن تحریم‌ها و مجوزها می‌شود و به صورت غیرقانونی در ایران سرویس و تجهیزات می‌فروشد ولی باید بدانیم فعلا صدها هزار نفر به صورت کاملا قانونی برای دریافت تجهیزات دیش و روتر و آنتن‌های استارلینک ثبت‌نام کردند ولی اسپیس‌ایکس موفق نشده به آن‌ها سرویس بدهد.

بنابراین، اگر قرار باشد در ایران هم شاهد اینترنت استارلینک باشیم؛ زمانی است که کل دنیا به این سرویس دسترسی پیدا کرده و استارلینک به دنبال مشتریان و بازارهای جدید باشد نه الانی که موفق نشده بازار محدود خود را نیز جواب دهد.

تعرفه‌های اینترنت: موج گرانی در راه است

ذره‌ای شک نکنید که اینترنت در سال ۱۴۰۱ گران می‌شود؛ هم اینترنت موبایل و هم اینترنت ثابت؛ هم اینترنت ADSL و VDSL و FTTH و هم اینترنت TDLTE.

وزارت ارتباطات دولت سیزدهم، از اولین روزهایی که سکان‌دار اینترنت کشور شد؛ اعلام کرد عدم افزایش قیمت اینترنت در سال ۱۴۰۰ و سال‌های قبل از آن، باعث شده دست اپراتورها برای توسعه زیرساخت‌های خالی شود و بخش عمده‌ای از مشکلات سرعت و کیفیت اینترنت فعلی بر اثر همین موضوع است.

لذا، از نیمه دوم سال ۱۴۰۰، تلاش‌های برای اصلاح تعرفه‌های اینترنت ثابت و موبایل آغاز شد. چون نمایندگان مجلس در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ مصوب کردند اینترنت هرگز گران نشود؛ قیمت‌ها در شش ماهه دوم سال تکان نخوردند؛ بماند که برخی شرکت‌ها مانند مخابرات یکی دو هفته قیمت‌ها را دو برابر کرده ولی با هشدار و تذکر دولت عقب‌نشینی کردند ولی همه شرکت‌ها برای سال ۱۴۰۱ خیز برداشتند و منتظر چراغ سبزی از سوی رگولاتوری هستند.

در این فضا، برخی شرکت‌ها و مدیران آن با گفت‌وگوهایی به مرگ گرفتند تا دولت به تب راضی شود. آن‌ها گفتند اگر تعرفه اینترنت در سال جدید ۱۰۰ درصد افزایش پیدا نکند؛ شرکت‌شان را خواهند بست چون سودده نیست.

وزارت ارتباطات و رگولاتوری نظریه افزایش دو برابری یا ۱۰۰ درصدی تعرفه‌ها را رد کرده است و می‌گوید به دنبال رسیدن به فرمول و الگویی است که هم قیمت بسته‌های اینترنت افزایش پیدا کند و هم مصرف‌کننده متضرر نشود و خدای نکرده به سوی کاهش مصرف اینترنت بود که باز برای شرکت‌های اینترنتی زیان‌بار خواهد بود.

هنوز هیچ تعرفه و ابلاغیه جدیدی برای اینترنت ثابت و موبایل در سال جدید مصوب نشده است ولی از ما می‌شنوید؛ هرچه سریع‌تر سرویس اینترنت خود را با قیمت سال ۱۴۰۰ تمدید کنید!

طرح صیانت: نسخه صد و چهل و هفتم بررسی می‌شود

آش طرح صیانت از فضای مجازی کاربران آن‌قدر شور شده است که دیگر در اواخر اسفندماه، صدای همه درآمد!

کسی نمی‌داند تا کنون چند نسخه از این طرح منتشر شده؛ کدام نسخه در دست بررسی است و کلیات کدام نسخه تصویب شده است؛ مفاد دقیق نسخه‌ها چیست؛ نسخه پیشنهادی وزارت ارتباطات چه سرنوشتی پیدا کرده است و نسخه پیشنهادی شورای عالی فضای مجازی به کجا رسید!

در این میان، موافقان طرح صیانت هم قسم شدند تا آخرین قطره خون پای این طرح بمانند و پا پس نکشند و البته اصلا به حرف مخالفان و منتقدان و مردم گوش ندهند و فقط روی نظر خود پافشاری کنند.

بخش بزرگی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز با امضای نامه‌ای، خواستار بازگشت طرح صیانت به صحن اصلی مجلس شورای اسلامی شدند و البته رئیس مجلس هم گفته در سال جدید، بحث تایید یا عدم تایید کلیات این طرح در کمیسیون ویژه مشترک را بررسی خواهند کرد.

اگرچه طرح صیانت از آن تندی و تیزی و جدیت روزهای نخستین افتاده است ولی اینکه تصور شود کار این طرح یکسره شده است و در سال ۱۴۰۱ خبری از طرح صیانت نیست؛ خوش‌خیالی و خامی است چون قدرت موافقان و گروه‌های فشار پشت سر آن‌ها و لایه‌های زیرین قدرتمندی که از تصویب طرح صیانت نفع می‌برند؛ سمبه پر زوری در بدنه قوای سه گانه ایران دارند!

احتمالا هنوز چندین ماه دیگر درگیر تصویب و رد نسخه‌های مختلف این طرح و مصاحبه‌های هر روزه و هر ساعته موافقان و مخالفان آن هستیم (با هدف موج‌سواری و موج‌سازی و گرفتن لاین و فالو بیشتر و ماندن در تیتر اصلی خبرها) اما عملا خروجی مشخصی نخواهد داشت.

پیش‌بینی ما این است که در نهایت طرحی تصویب شود که بیشتر به نظرات دولت و وزارت ارتباطات و شورای عالی فضای مجازی نزدیک‌تر است و اگرچه در آن صراحتا خبری از محدودسازی و مسدودسازی نیست ولی قوانینی را به فضای مجازی ایران و کسب‌وکارهای آنلاین تحمیل خواهد کرد!

به قول دوستی، وقتی اتفاقی نیفتاده، نباید غصه آن را بخوریم و وقتی هنوز چیزی نشده؛ نباید به استقبال و پیشواز آن برویم!

حال اینترنت بهتر می‌شود ولی هنوز کسالت دارد

یک بار دیگر هم این عقیده‌ام را گفتم: «اینترنت قوی‌تر از هر گروه و طرح و سدی است.»

اینترنت در روزگار ما قوی‌تر از آب، باد، خورشید، آتش‌فشان و زلزله‌ای است و راه خودش را به خانه کاربران و گوشی موبایل کاربران باز می‌کند.

پس، در سال ۱۴۰۱ اصلا پیش‌بینی نمی‌کنیم که اینترنت ایران به سوی خاموشی و محدودیت و مسدودیت پیش برود و دایال‌آپ شود!

برعکس، امیدواریم که در بخش اینترنت ثابت و موبایل با تکان‌هایی روبرو شده و بتواند رتبه سرعت و کیفیت خود را در سطح جهانی بهتر کند ولی نه آن چیزی که هر کاربر اینترنت در ایران انتظار دارد.

نگرانی‌ها از طرح صیانت و محدود شدن پلتفرم‌های خارجی یا کاهش بیشتر سرعت و کیفیت اینترنت ادامه خواهد داشت اما اینترنت قوی‌تر خواهد شد تا راه خود را به سوی آینده باز می‌کند.

به نظر ما، دولت چاره‌ای جز توسعه اینترنت و خارج کردن آن از بحران کنونی ندارد؛ چون در غیر این صورت، علاوه بر اینکه باید پاسخ‌گوی هر روزه منتقدان داخلی و خارجی باشد؛ با قطعی‌ها و اختلال‌هایی در سرویس‌های آنلاین حیاتی خود روبرو شده و کل اقتصاد ایران در لبه سقوط قرار می‌گیرد.