شبکه عادل باش!

در ماه گذشته، بزرگ‌ترین خبر اینترنت، لغو قانون «بی‌طرفی شبکه» یا «Net Neutrality» بود. شاید در چند سال اخیر، هیچ قانون و سندی در حوزه اینترنت به اندازه قانون «بی‌طرفی شبکه» پر سروصدا نبوده است و کل جامعه اینترنت اعم از بزرگان و بازیگران اصلی تا سرویس‌دهنده‌ها و استارتاپ‌ها و دولتی‌ها را به این موضوع حساس نکرده است.

درباره پیامدهای حذف محدودیت‌های «بی‌طرفی شبکه» یا لزوم آن و آینده وب حرف‌های گفتنی زیادی وجود دارد. می‌توان به بررسی دلایل لغو این قانون از سوی FCC یا کمیسیون ارتباطات فدرال ایالات متحده پرداخت و به واکاوی پس‌زمینه ذهنی موافقان این اتفاق نشست یا صحبت‌های مخالفان را شنید که مدعی‌اند آخرین تیر خلاصی به پیکره اینترنت و شبکه زده شده است.

«بی‌طرفی شبکه» در ایران

«بی‌طرفی شبکه» در ایران هم خودش داستان و موضوع مبسوط دیگری است. آیا لغو قانون «بی‌طرفی شبکه» روی اینترنت ایران تاثیرگذار است؟ آیا ایران تا کنون «بی‌طرفی شبکه» را رعایت کرده است؟ بسیاری از کارشناسان اعتقاد دارند مدل جدید تعرفه‌های اینترنت ایران که به ترافیک داخلی بیشتر از ترافیک بین‌الملل بها می‌دهد و میان قیمت این دو ترافیک تفکیک و تفاوت قائل شده است، به نوعی رعایت نکردن اصول «بی‌طرفی شبکه» است. محمد جواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات اخیرا گفته است: «در سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات، مصوب شورای عالی فضای مجازی، اصل بی‌طرفی شبکه، مورد تاکید قرار گرفته و از طرفی برای حمایت از سرویس‌های بومی بر نظام تعرفه ترجیحی نیز به عنوان یک اصل تاکید شده است.»

آقای وزیر چندین بار دیگر هم تاکید کردند که در «سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات» روی اصل «بی‌طرفی شبکه» تاکید شده است. پژوهش‌گران وقتی به این سند مراجعه کردند و تمام ۱۴ صفحه آن را بررسی و با دقت مطالعه کردند؛ هیچ بند یا اشاره‌ای به این موضوع نیافتند و هنوز اصل به رسمیت شناختن «بی‌طرفی شبکه» در سند شبکه ملی اطلاعات در هاله‌ای از ابهام است؛ چه برسد به موضوع تبعیت از لغو این قانون در کشورهای دیگر. همین‌که هر سرویس‌دهنده اینترنت می‌گوید بازدید از فلان سایت رایگان است اما برای بقیه سایت‌ها ترافیک منظور می‌شود؛ خودش یک جور دور زدن بی‌طرفی شبکه است!

«بی‌طرفی شبکه» می‌تواند یکی از پرونده‌های جذاب و خواندنی ماهنامه شبکه در ماه‌های آینده باشد و حقیقتا به اندازه یک پرونده ویژه درباره‌اش حرف برای گفتن هست. اما لغو این قانون چه زمانی بر اینترنت کل دنیا تاثیرش را نشان می‌دهد و دقیقا چه شرکت‌ها یا کسب‌وکارهایی متضرر می‌شوند؟ آیا مردم عادی متوجه اینترنت ناعادلانه می‌شوند؟ مدل استفاده کاربران از اینترنت چه تغییری خواهد کرد؟

نتایج حذف قانون «بی‌طرفی شبکه»

پیش از هر چیزی باید بدانیم که اینترنت یک شبه تغییر نمی‌کند. شرکت‌های بزرگ اینترنتی سریعا دست به تغییر مدل‌ها و دسترسی‌های خود نمی‌زنند و منتظر می‌مانند تا نتیجه‌ چالش‌‌های قانونی اجتناب‌ناپذیر در برابر قوانین جدید FCC را مشاهده کنند. بنابراین، ممکن است اولین نشانه‌های لغو قانون «بی‌طرفی شبکه» در نیمه‌های سال ۲۰۱۸ و حتا ۲۰۲۰ مشاهده شود. ممکن است برخی دادگاه‌های ایالات متحده، رای‌گیری و تصمیم‌گیری اخیر FCC را بی‌اعتبار کنند و در نتیجه علی‌رغم مخالفت‌های عمومی، غول‌های انحصارگرای اینترنتی با چالش‌های قانونی نیز روبرو شوند. احتمال‌هایی هم وجود دارد تا کنگره یا اتحادیه اروپا قانون جدیدی برای «بی‌طرفی شبکه» تصویب کنند. برخی کارشناسان می‌گویند اینترنت در یک دوره بلندمدت ۲۰ ساله نسبت به وضع کنونی دچار تغییرات گسترده‌ای می‌شود و در کوتاه‌مدت قابل لمس نیست.

از سوی دیگر؛ لغو «بی‌طرفی شبکه» به طور مستقیم کسب‌وکارهای نوپا و استارتاپی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این قانون سعی داشت سهم مساوی از اینترنت و منابع روی آن برای همه نگه دارد که با وضعیت جدید باید انتظار داشت غول‌های بزرگ شبکه و وب مانند گوگل، آمازون، فیسبوک، مایکروسافت و غیره قوی‌تر شوند و سرویس‌ها و شرکت‌های کوچک‌تر از بین بروند یا توسط همین غول‌ها خریداری شوند. نهایتا در هر حوزه شاهد دو الی سه سرویس بزرگ رقیب خواهیم بود و دیگر از ده‌ها سرویس و ابزار آنلاین امروزی خبری نیست! فقط دو یا سه سرویس استریم ویدیو، استریم موزیک، بازی آنلاین، کلاود، آفیس آنلاین و حتا ایمیل خواهیم داشت.

«بی‌طرفی شبکه» و کاربران

پیش‌بینی می‌شود که قیمت اینترنت افزایش پیدا کند و کاربران موبایل با محدودیت‌های بیشتری روبرو شوند. شرکت‌های اینترنتی می‌توانند قیمت طرح‌های نامحدود خود را افزایش دهند یا طرح‌های تشویقی به‌شان اضافه کنند که فقط برای کاربران پرمصرف مناسب هستند و کاربران عادی اینترنت متضرر شوند. یکی از عواقب لغو «بی‌طرفی شبکه» می‌تواند بازگشت طرح‌های حجمی به جدول سرویس‌های اینترنتی باشد؛ جایی که کاربران کم مصرف باید بهای بیشتری برای حجمی که نمی‌خواهند بپردازند و کاربران پرمصرف نیز دایم به دنبال خرید حجم بیشتری باشند. همچنین، کاربران برای مشاهده محتوای 4K باید پول بیشتری بدهند.

احتمالا شرکت‌های اینترنتی محتوای کاربران موبایل را روی رزولوشن ۴۸۰پی در گوشی‌ها و رزولوشن ۷۲۰پی در تبلت‌ها محدود می‌کنند و بعد از آن‌ها می‌خواهند برای دسترسی به رزولوشن بالاتر مثلا ۱۰۸۰پی پول بیشتری بدهند یا طرح‌های نامحدود و گران‌قیمت اپراتورها را خریداری کنند. یک پیش‌بینی هم این است که با اتحاد اپراتورهای اینترنت و غول‌هایی مانند آمازون؛ در ازای یک سرویس نامحدود، کاربر ناچار باشد یک سرویس استریم ویدیو آمازون را هم خریداری کند.

برخلاف صحبت‌های موافقان لغو قانون «بی‌طرفی شبکه» که از یک اینترنت رقابتی و آزاد صحبت می‌کنند و چشم‌انداز بسیار روشنی برای آینده مجسم کرده‌اند؛ به نظر می‌رسد آینده شبکه و اینترنت مبهم، تاریک و انحصارگرایانه باشد و دیگر کاربران آزادی انتخاب از میان چند سرویس یا محتوای مختلف را نداشته باشند. صدها میلیون کاربر در سراسر جهان فقط یک انتظار دارند: شبکه عادل باش!

انتظاری که باید دید در ماه‌های آینده محقق می‌شود یا خیر!

* این یادداشت برای ماهنامه شبکه شماره ۲۰۰ نوشته شده است.