روزهای تاریک و ترسناک اینترنت ایران: ۳۰ درصد افزایش استفاده از VPN و تغییر الگوی مصرف کاربران

مهر ماه ۱۴۰۱، تاریک‌ترین و ترسناک‌ترین روزهای اینترنت ایران رقم خورد و روزهای طولانی و متوالی، اینترنت موبایل و ثابت با قطعی‌ها و اختلالات چند ساعته روبرو شد و فهرست بلندی از پیام‌رسان‌ها، شبکه‌های اجتماعی، وب‌سایت‌ها، بازی‌های ویدئویی و سرویس‌های خارجی با فیلترینگ روبرو شدند.

برای اولین بار در کشور، اینترنت اپراتورها در ساعاتی از شب کاملا از دسترس خارج شده یا اتصال به اینترنت بین‌المللی قطع شده و فقط سایت‌های داخلی باز می‌شدند. اینستاگرام و واتساپ، دو پلتفرمی که بیشترین کاربران ایرانی را عضو خود می‌دیدند؛ از ۳۰ شهریورماه قطع شده و بیشترین اختلال و فیلترینگ قوی را تجربه کردند.

شرکت استارتاپی «اَبر دارک» که در شهر شیراز واقع شده است؛ امروز گزارشی از وضعیت اینترنت ایران در مهر ماه منتشر کرده است که به ما تصویر و درک بهتری از این روزها می‌دهد. ابر دارک می‌گوید این گزارش براساس داده‌های ۴ میلیارد لاگ، ۴۶۲ سایت و بیش از ۱۰ میلیون کاربر، استخراج و نوشته شده است.

فیلترینگ واتساپ و اینستاگرام

اگرچه واتساپ و اینستاگرام از روز ۳۰ شهریور ماه قطع شدند ولی در گزارش ابر دارک آمده است: « پلتفرم واتس‌اپ و اینستاگرام از ساعت ۱۲ روز جمعه ۱ مهر تا تاریخ ۱۷ مهر، به مدت ۱۷ روز و ۲۰ ساعت از دسترس خارج بوده‌اند.»

البته، در این مدت، واتساپ برای ۴ دقیقه و اینستاگرام برای ۶ دقیقه دوباره وصل شدند و در این لحظات، مکانیزم فیلترینگ در ایران از کار افتاده است.

همان ایامی که در برخی سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی، کاربرانی در شهرهای مختلف اعلام کردند به واتساپ و اینستاگرام بدون VPN دسترسی دارند و رفع فیلتر شدند و بعد از ساعتی مشخص شد که اشتباه کردند و این باز شدن به خاطر اختلال در سیستم فیلترینگ ایران بوده است.

در گزارش ابر دارک آمده است: «وصل شدن‌های مقطعی هم احتمالاً به دلیل تغییر مسیرهای ایجاد شده در شرکت ارتباطات زیرساخت و تامین‌کنندگان اینترنت و به صورت مقطعی انجام شده ‌است.»

تغییر رفتار آنلاین مردم

در ادامه این گزارش، ابر دارک می‌گوید فیلترینگ اینترنت به طوری پیش رفته که نه تنها تمام دسترسی‌های به دو پلتفرم واتساپ و اینستاگرام به طور کامل قطع شده است؛ بلکه مسیرهای دسترسی به وب‌سایت‌ها و سرویس‌های روی اینترنت بین‌الملل نیز دستخوش تغییر و قطعی و محدودیت شدند:

«از تاریخ جمعه ۱ مهر ماه ۱۴۰۱ اختلال‌های گسترده بر روی دو پلتفرم پرطرفدار واتس‌اپ و اینستاگرام آغاز شد که در ابتدا برای تمامی پلتفرم‌ها با استفاده از بازنویسی رکوردهای DNS برای دامنه‌های اصلی این سرویس‌ها صورت پذیرفت. کمتر از ۲۴ ساعت از شروع اختلال‌ها قطع ارتباط در لایه TLS برای دسترسی به پلتفرم‌های فوق و همچنین سایر پلتفرم‌ها در تمامی مسیرهای بین‌المللی و با اختلاف زمانی چند ساعت اعمال گردید و در حال حاضر درصد قابل توجهی از سرویس‌های خارج از دسترس کاربران ایرانی در شبکه همراه و یا ثابت با روش قطع ارتباط مسیر در تمامی مسیرهای بین‌الملل از دسترس خارج می‌باشند».

ابر دارک می‌گوید از یکم مهرماه، استفاده از فیلترشکن‌ها و وی‌پی‌ان‌ها توسط کاربران ایرانی حدود ۳۰ درصد افزایش پیدا کرده است و حتی مجبور شدند وب‌سایت‌های داخلی را نیز با VPN باز کنند. در گزارش دیگری به آمارهای عجیب و غریب افزایش مصرف VPN توسط کاربران ایرانی طی یک ماه اخیر اشاره کردیم.

ضمن اینکه رفتار مصرف اینترنت در ایران نیز کاملا دگرگون شده و مردم به جای استفاده بیشتر از اینترنت در ساعت‌های بعدازظهر و شب، در ابتدای صبح و تا پیش از ظهر به اینترنت وصل شده و وارد سایت‌های مختلف شدند.

علت آن هم قطعی اینترنت و افزایش فیلترینگ در بعدازظهر و غروب در اکثر روزهای ماه مهر است که باعث شده مردم نتوانند به وب‌سایت‌ها و سرویس‌های آنلاین دسترسی پیدا کنند یا اینترنت بین‌الملل به طور کامل قطع شده است.

بیشتر بخوانید: فیلترشکن گوگل Outline VPN چیست و آیا به درد کاربران ایرانی می‌خورد؟

در بخش دیگری از این گزارش، به روش‌های فیلترینگ در ایران اشاره شده است. معمولا از روش‌هایی مانند DNS Spoofing و قطعی/کندی پروتکل امن TLS استفاده می‌شود ولی در فیلترینگ اخیر شاهد استفاده از روش سیاه چاله یا BlackHole سود بردند که می‌تواند اختلالات و قطعی‌های گسترده‌ای روی سرویس‌های آنلاین ایجاد کند.

مسئله‌ای که باید در پایان بدان اشاره شود؛ آیا این وضعیت فیلترینگ گسترده اینترنت در ایران به روزهای پیش از مهرماه برمی‌گردد یا خیر؟ اگرچه مسئولان در روزهای اخیر گفتند فعلا فقط واتساپ و اینستاگرام فیلتر هستند و سایر محدودیت‌ها برداشته شدند ولی هنوز بسیاری از سرویس‌های خارجی با اینترنت عادی باز نمی‌شوند.

در مطلب «مرگ تدریجی اینترنت در ایران؛ بگو آیا مرا دیگر امید رستگاری نیست؟ صدا نالنده پاسخ داد آری نیست؟» درباره این موضوع بیشتر صحبت کردیم.